Në abstraktin e gjyqtarit raportues, i cili do të dalë të mërkurën para gjyqtarëve kushtetues dhe në të cilin “360 gradë” ka pasur qasje, jo vetëm që nuk propozon fillimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së Ligjit për përdorimin e Gjuhëve në tërësi, por argumentohet se është e bazuar në Kushtetutë.
Ajo që propozohet të fillojë një procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë janë formulime të përgjithshme në disa nene të ligjit, si dhe dy dispozita specifike – për simbolet në banknota dhe për zhvillimin e proceseve gjyqësore. Pjesë e vërejtjeve të Komisionit të Venedikut në opinionin e tij për ligjin e vitit 2019 janë edhe nenet apo pjesët e neneve për të cilat propozohet nisja e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë.
Nga BDI, të cilët tani po mbajnë “roje” para Gjykatës Kushtetuese, para se të miratohej ligji, pohuan se janë pajtuar që në të të përfshihen edhe vërejtjet e Komisionit të Venedikut.
“Gjykata nuk duhet të inicojë procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së Ligjit për përdorimin e gjuhëve”. Ky është rekomandimi në abstraktin e gjyqtarit raportues pas gjithsej 13 iniciativave të paraqitura në lidhje me Ligjin për Përdorimin e Gjuhëve që ka hyrë në fuqi në vitin 2019 dhe për të cilin Gjykata Kushtetuese do të vendosë të mërkurën.
Pse të mos fillohet procedurë? Sipas abstraktit, i cili është përgatitur nga një gjyqtar kushtetues, sepse Ligji për përdorimin e gjuhëve bazohet në Kushtetutë.
“Përmbajtja e Ligjit të kontestuar për përdorimin e gjuhëve në tërësi ka bazën dhe arsyetimin e vet kushtetues në Amendamentin V të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut. Prandaj, besojmë se kushtetutshmëria e tij nuk mund të vihet në pikëpyetje as me këtë amendament, as me nenin 51 paragrafët 1 dhe 2, nenin 8 paragrafi 1, siç thuhet në nisma”, thuhet në përmbledhje.
Kjo do të thotë se të mërkurën nuk do të ketë procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së Ligjit në tërësi. Dhe jo vetëm kaq. Por zbatimi i ligjit nuk do të ndalet duke veshur të ashtuquajturat masë e përkohshme.
“Nuk janë plotësuar kushtet për pranimin e kërkesave në iniciativa, deri në marrjen e një vendimi të formës së prerë, që Gjykata të marrë vendim për masën e përkohshme duke ndaluar ekzekutimin e akteve individuale apo veprimeve të kryera në bazë të ligji i kontestuar”, thuhet në abstrakt.
Gjithashtu, propozohet që Gjykata të refuzojë iniciativat që kundërshtojnë dekretin për shpalljen e Ligjit për përdorimin e gjuhëve. Për kujtesë, presidenti i atëhershëm Gjorge Ivanov nuk e nënshkroi dekretin edhe pse Kushtetuta nuk ia jep këtë të drejtë, pasi një ligj edhe në procedurë të përsëritur do të marrë miratimin shumicës së numrit të përgjithshëm të deputetëve në Kuvend. E pra, ligji u botua në Gazetën Zyrtare dhe hyri në fuqi pa firmën e tij.
Të gjitha këto nxjerrin në përfundim se asgjë nuk do të ndryshojë në praktikë pas seancës së Gjykatës Kushtetuese të mërkurën.
Fakti që nuk ka masë të përkohshme për ndalimin e ekzekutimit dhe se nuk do të vlerësohet kushtetutshmëria e ligjit në tërësi, nuk do të thotë se nuk ka dispozita apo pjesë dispozitash për të cilat mund të inicohet procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë. Nga gjithsej 13 nisma që i janë dorëzuar Gjykatës Kushtetuese, të cilat janë të grupuara në një rast, në raportin e gjyqtarit njoftues propozohet fillimi i procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së disa pjesëve të ligjit.
Numri më i madh i atyre pjesëve të diskutueshme të artikujve i referohen formulimit të përdorur, pra pasaktësisë së tyre. Kështu, abstrakti vëren se edhe pse nenet e Ligjit për Përdorimin e Gjuhëve radhisin institucionet që duhet të sigurojnë të drejta më të mëdha gjuhësore, formulimet e pasakta përdoren gjithashtu në disa vende.
“Edhe përkundër institucioneve shumta… ligjvënësi më në fund vendosi të përdorë shprehjen “dhe institucionet e tjera”, d.m.th. “dhe institucionet e tjera”… “si dhe të gjitha organet, organet dhe institucionet e tjera”… ‘si dhe në fusha të tjera’”. Këto dispozita janë të paqarta, të pasakta dhe të paqarta, duke lënë vend për një dilemë nëse përfshin edhe subjekte private që kryejnë veprimtari publike dhe të ngjashme. Normat juridike të vendosura në këtë mënyrë janë të pasakta në rregullimin e marrëdhënieve shoqërore, lënë hapësirë për paqartësi sa i përket fushëveprimit të aplikimit të gjuhës në komunikimin e institucioneve me qytetarët dhe kjo vë në pikëpyetje shtetin e së drejtës”, thuhet në përmbledhje.
Për më tepër, Gjykata Kushtetuese nuk e kundërshtoi synimin e ligjvënësit për të zgjeruar përdorimin e gjuhëve të tjera përveç maqedonishtes. Por, duke pasur parasysh Kushtetutën, gjyqtari raportues vë në dukje përdorimin e papërshtatshëm të shprehjes gjuha shqipe në kllapa në dy pika të ligjit.
Përkatësisht, në nenin 1, paragrafi 2 i Ligjit, shkruhet “gjuhë tjetër të cilën e flasin së paku 20% e qytetarëve (gjuha shqipe)…”. Sipas Gjykatës Kushtetuese, bie ndesh me nenin 7, paragrafin 2 të Kushtetutës, i cili përcakton se “gjuhë tjetër e folur nga 20% e qytetarëve është gjithashtu gjuhë zyrtare dhe shkrimi i saj”. Dmth gjykata vlerëson se duke vendosur në kllapa shprehjen “gjuhë shqipe” del nga kuadri kushtetues.
Po ashtu, kontestohet se në nenin 18, paragrafi 3, në rubrikën për Agjencinë për aplikimin e gjuhës që e flasin së paku 20% e qytetarëve, është përcaktuar se në gjuhën shqipe janë të punësuar gjuhëtarë dhe filologë. Eseja argumenton se ligji:
“I vë në pozitë të privilegjuar filologët në gjuhën shqipe në krahasim me filologët e diplomuar në gjuhë të tjera, pra norma e formuluar në këtë mënyrë është e pasaktë dhe në kundërshtim me rregullsitë themelore të rendit kushtetues, pra me shtetin e së drejtës. .”
Në mënyrë të përmbledhur, në këtë pjesë abstrakti nuk propozon heqjen e Agjencisë apo heqjen e të drejtave të parashikuara në ligj. Kërkohet një dënim i saktë, i cili është në përputhje me Kushtetutën dhe ligjin.
Simbolet e parave dhe procedurat gjyqësore
Të vetmet dispozita specifike, pra pikëpamje nga nenet e Ligjit të Përdorimit për gjuhët për të cilat propozohet fillimi i procedurës, kanë të bëjnë me paratë dhe procedurën penale.
Gjegjësisht, neni 8 ka tri klauzola. Në të parën është paraparë që paratë të kenë simbole që përfaqësojnë trashëgiminë kulturore dhe qytetarët që flasin gjuhë të ndryshme nga maqedonishtja, që është së paku 20%. Në paragrafin e dytë janë paraparë fletëpagesat dygjuhëshe, faturat, pullat dhe dokumentet tjera, ndërsa në paragrafin e tretë uniformat dygjuhëshe për policinë dhe shërbimet tjera në komunat ku së paku 20% e qytetarëve flasin gjuhë zyrtare të ndryshme nga gjuha maqedonase.
Në ese nuk kontestohen as uniformat dygjuhëshe dhe as dokumentet dygjuhëshe, por kontestohen paratë. Pse? Shkurt, sepse ligji ka të bëjë me përdorimin e gjuhës, jo me përdorimin e simboleve.
“Këto dispozita të ligjit kanë dalë jashtë kornizës kushtetuese, si në Amendamentin V, i cili është funksionalizuar në Ligjin për përdorimin e gjuhëve (dhe jo simboleve), si dhe në nenin 60 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonia e Veriut”, thuhet në përmbledhje.
Në nenin 9, nga ana tjetër, në disa paragrafë, Ligji për përdorimin e gjuhëve parasheh zhvillimin e procedurës gjyqësore në gjuhën maqedonase dhe në gjuhë tjetër, nëse pala, prokurori publik, gjyqtari ose pjesëmarrës tjetër në procedurë. flet gjuhën që flasin të paktën 20% e qytetarëve. Kjo dispozitë, meqë ra fjala, nuk u zbatua asnjëherë në gjyqësorin e vendit. Për sqarim, nuk po flasim për të drejtën e një të dyshuari për të marrë një përkthim në gjuhën e tij amtare – kjo tashmë është e garantuar me ligje të tjera. Por për zhvillimin e procedurës (nga prokuror/gjyqtar) dhe në gjuhën që e flasin së paku 20% e qytetarëve paralelisht me gjuhën maqedonase.
Sipas abstraktit, norma e parashikuar në këtë mënyrë nuk ka bazë as në Kushtetutë e as në Marrëveshje Kornizë dhe çon në një sistem jofunksional të drejtësisë. Në argumentim është përdorur edhe praktika nga Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut në Strasburg.
“Ne konsiderojmë se dispozitat e formuluara të ligjit në lidhje me përdorimin e gjuhës që e flasin së paku 20% e qytetarëve rrezikojnë seriozisht të pengojnë funksionimin e gjyqësorit në Republikën e Maqedonisë së Veriut dhe të bien ndesh me parimet e efikasitetit dhe ekonomisë në procedurë. dhe paraqesin shkelje të rëndë të garancive procedurale të përcaktuara në Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut, veçanërisht të drejtën për një gjykim të drejtë dhe të drejtën për një proces të drejtë”, thuhet në abstrakt.
Dhe, në fund, në mënyrë abstrakte, kontestohet neni 23, paragrafi 5 i Ligjit për përdorimin e gjuhëve. Ai parashikon që nëse brenda një viti nuk harmonizohen dispozitat gjuhësore në ligjet tjera, atëherë do të zbatohen dispozitat e Ligjit për përdorimin e gjuhëve. Problemi është se Ligji për Përdorimin e Gjuhëve miratohet me shumicë të thjeshtë, ndërkohë që shumë nga ligjet që i referohet, si ato për gjyqësorin, janë ligje sistematike që miratohen me shumicë dy të tretash. Ose, asnjë ligj “i zakonshëm” nuk mund ta rregullojë çështjen në mënyrë “sistematike”.
Në përputhje me Komisionin e Venedikut
Në vitin 2019, Komisioni i Venecias rekomandoi pothuajse të njëjtën gjë që përmban tani raporti i gjyqtarit raportues nga Gjykata Kushtetuese.
Komisioni i Venedikut kërkon rishikimin e Ligjit për Gjuhët
Titulli i njoftimit ishte “Komisioni i Venedikut i bën thirrje Maqedonisë së Veriut të rishikojë Ligjin e ri për Gjuhët dhe të shfuqizojë dispozitat për dygjuhësinë në procedurat gjyqësore”.
Argumentimi i grupit të ekspertëve të këtij organi ishte i njëjti që përdoret tani nga Gjykata Kushtetuese – respektimi i të drejtave gjuhësore është i mirëseardhur, por jo nëse futen dispozita të pazbatueshme.
“Kjo qasje do të ngadalësojë ndjeshëm funksionimin e të gjithë gjyqësorit, duke rrezikuar shkelje të rënda të së drejtës për një gjykim të drejtë, e cila garantohet nga Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut. Komisioni vëren më tej se ligjit i mungon qartësia se cilat dispozita zbatohen vetëm për gjuhën shqipe dhe cilat zbatohen edhe për gjuhët e tjera të vogla… Gjithashtu rekomandohet që detyrimi për përdorimin e gjuhës shqipe në komunikimin e brendshëm dhe ndërinstitucional ndërmjet publikut. zyrtarët të kufizohen në komunikimin zyrtar me shkrim ose hyrja në fuqi e tij të shtyhet derisa të ketë perspektiva reale për zbatimin e këtyre dispozitave”, thuhet në njoftimin e Komisionit të Venecias të datës 6 dhjetor 2019.
BDI ishte për Komisionin e Venedikut, por pastaj u bë pishman
Ligji për përdorimin e gjuhëve ishte një nga kushtet e BDI-së për krijimin e Qeverisë pas zgjedhjeve të dhjetorit 2016. Draft teksti fillestar është miratuar gjatë negociatave ndërmjet LSDM-së dhe BDI-së për formimin e qeverisë në vitin 2017.
Në një paraqitje të ftuar në “360 Gradë”, në korrik 2017, zëvendëskryeministri i atëhershëm për Çështjet Evropiane, Bujar Osmani, do të thotë se marrëveshja është që ligji të dërgohet për mendim në Komisionin e Venecias në të njëjtën kohë me fillimi i procedurës parlamentare për miratimin e tij.
“Pra, ideja është që ta miratojmë atë sa më shpejt që të jetë e mundur dhe do të miratohet shpejt”. Ne kemi pranuar që pas miratimit nga Qeveria, ligji t’i dërgohet Kuvendit dhe Komisionit të Venecias paralelisht. Ndërsa procedura në Kuvend vazhdon, sepse ne nuk duam të procedohet me një procedurë të shpejtë por duam të lejojmë një debat në Kuvend sepse është një ligj i rëndësishëm, ndërkohë Komisioni i Venecias duhet të japë një mendim për ligjin në për t’i afruar ato. Pra, disponimi dhe marrëveshja duhet të jenë një proces paralel. Kjo nuk e vonon procesin e miratimit sepse nëse diskutimi në Komisionin e Venecias zvarritet shumë, Kuvendi tashmë do ta përfundojë procesin. Por është në interes të Komisionit të Venecias që të japë një mendim para se të përfundojë debati në Parlament dhe kur ta mbarojmë do të jemi të kompletuar. Nesër askush nuk do të ketë hapësirë për të hapur debat në Gjykatën Kushtetuese apo në institucione të tjera për kushtetutshmërinë e ligjit”, tha Bujar Osmani në korrik 2017, në një paraqitje të ftuar në “360 Gradë”.
Por në fund, Ligji për Përdorimin e Gjuhëve u kundërshtua në Gjykatën Kushtetuese, ndër të tjera, sepse nuk i ishte dërguar Komisionit të Venecias para miratimit nga Kuvendi, por më pas. Dhe kur erdhën rekomandimet, sidomos BDI-ja, ai ndryshoi qëndrim. Bujar Osmani, në vitin 2019 pretenduan se do të respektonin qëndrimin e Komisionit të Venecias, por se ligji nuk do të ndryshohej.
“Komisioni i Venecias thotë se dygjuhësia nuk guxon të shkaktojë probleme të caktuara në gjyqësor për shkak të mungesës së kapaciteteve. Prandaj, qasja jonë do të jetë përmes planeve të mira të veprimit për të krijuar kapacitete që dygjuhësia të zbatohet më lehtë dhe të mos shkaktojë probleme në gjyqësor. Sepse, siç thashë, aq e rëndësishme sa është e drejta e gjuhës, aq është edhe shteti i së drejtës”.
Portali SDK ka përcjellë deklaratën e zëvendëskryeministrit Bujar Osmani, pas promovimit të programit “European Solidarity Corps” në EU-infocenter.
Në anën tjetër, LSDM-ja pretendoi se qëllimi i dërgimit të ligjit në Komisionin e Venecias është përmirësimi i tij, nëse ka kundërshtime.
Deskoska: Ligji për gjuhët do të dërgohet në Komisionin e Venecias, kështu që do t’i inkorporojmë vërejtjet
Ligji për gjuhët: Brukseli kërkoi që të respektohet mendimi i Venezianska-s dhe BDI-ja u pajtua
Në këtë linjë ishte edhe Komisioni Evropian. Gjegjësisht, komisioneri i atëhershëm i zgjerimit, Johannes Hahn, kërkoi që ligji fillimisht të vlerësohej nga komisioni venecian, e më pas të shkonte për miratim.
