Ecuria e zgjedhjeve të fundit në Serbi tregon për rënien demokratike të vendit. BE nuk mund të qëndrojë neutrale përballë provokimeve dhe tendencave autoritare të presidentit Vuçiq.
Ka një cilësi të caktuar të kthimit në të ardhmen në Serbi. Dikush do të mendonte se vendi ka kohë që i ka lënë pas vetes pikat e ulëta të viteve 1990. Megjithatë, të paktën disa serbë mendojnë se ora është kthyer pas në epokën e ish-presidentit dhe sundimtarit Slobodan Millosheviq.
Shembulli i parë: tabloidet e kudogjendura dhe kanalet televizive të njohura. Nëse duhen besuar titujt e zymtë, lufta në ish-Jugosllavi është kthyer. Serbia ende i bën betejat e asaj kohe kundër shqiptarëve të Kosovës, boshnjakëve dhe herë pas here kundër Kroacisë apo vendeve të tjera fqinje.
Dëshmia numër dy: Perëndimi perfid është padyshim bashkëpunëtor dhe me të njëjtin entuziazëm i mbështet armiqtë e huaj dhe kolonat e pesta në Beograd. Aq sa pas zgjedhjeve të parakohshme parlamentare dhe lokale të 17 dhjetorit, presidenti serb Aleksandar Vuçiç sugjeroi se “një vend i rëndësishëm” kishte ndërhyrë në votim “në mënyrën më brutale” (një referencë e mbuluar për Gjermaninë).
Nga e njëjta këngë ka kënduar edhe kryeministrja Ana Brnabiq. Duke folur për protestat e opozitës kundër parregullsive zgjedhore, ajo falënderoi shërbimet ruse të sigurisë për paralajmërimin e qeverisë për “atë që po përgatitej në Beograd”.
Për opozitën, goditja e policisë në një tubim të 24 dhjetorit duket qartë se i vjen erë Millosheviqit. Aleanca e opozitës Serbia kundër dhunës (SPN) është në ballë të protestave kundër zgjedhjeve të manipuluara. Vëzhguesit e zgjedhjeve kanë dhënë alarmin për manipulimin e supozuar të Vuçiqit dhe rrethit të tij.
Lista përfshin regjistrimin e votuesve fantazmë në rrethet qendrore të Beogradit, transportimin e njerëzve nga Republika Srpska – entiteti i mbizotëruar nga serbët brenda Bosnje-Hercegovinës – në qendrat e votimit në Serbi, blerjen e votave, mbushjen e kutive të votimit dhe hedhjen e votave të shumta nga individë. Këto praktika shtrembëruan rezultatet e zgjedhjeve lokale në Beograd, të cilat u zhvilluan paralelisht me zgjedhjet parlamentare.
Në një raport të posaçëm, një mision ndërkombëtar vëzhgues i zgjedhjeve arriti në përfundimin se zgjedhjet u ndotën nga parregullsi. Vuçiq dhe Partia e tij Progresive Serbe (SNS) morën vëmendje disproporcionale në mediat publike dhe private, të cilat “shtrembëruan mundësitë e barabarta”.
Opozita ndoshta kishte një shans për të kapur Beogradin. SNS dhe aleati i saj, Partia Serbe e Socialistëve (SPS) e Ivica Daçiqit, humbën shumicën në asamblenë e kryeqytetit. Megjithatë, sipas rezultateve përfundimtare të shpallura më 4 janar, SNS ishte ende në vendin e parë, përpara SPN. Dhe kush do të marrë përsipër parlamentin e mbushur të qytetit do të vendoset nga grupi populist Ne – Zëri i Popullit (MI-GN), i cili u themelua nga teoricieni i konspiracionit dhe antivakseri Branimir Nestorović. Nuk duhet shumë për të kuptuar se Nestorović mund të jetë në krah të Vuçiqit për të çimentuar status quo-në në Beograd – edhe nëse ai thotë për momentin se nuk ka synime të tilla.
Nuk është për t’u habitur që SPN po bën thirrje për një zgjedhje të përsëritur. Dhe me Krishtlindjet Ortodokse Serbe të mbaruara, protestat do të kthehen të plota fundjavën e ardhshme. Marinika Tepiq, e cila për pak kohë hyri në grevë urie, është bërë fytyra e lëvizjes anti-Vuçiq. Kriza është larg përfundimit.
Në rastet e mëparshme BE-ja ndoshta do të kishte preferuar të shfaqej neutrale. Simpatitë e zyrtarëve të Brukselit mund të kenë qenë në anën e opozitës demokratike, por zgjedhja e hapur e një pale do të ishte e pakëndshme. Vuçiq është po aq sfidë për BE-në sa një partner, jo më pak në negociatat e vështira me Kosovën. Dhe megjithëse Serbia është një republikë parlamentare, presidenti ka qenë prej kohësh në krye – një fakt që pakkush në Bruksel e ka bërë të fshehtë.
Kjo nuk është më e mundur. Qeveria serbe ka vënë në shënjestër BE-në, duke e akuzuar atë për një fushatë destabilizimi. Më 8 janar, zëdhënësi i Komisionit Evropian Peter Stano hodhi poshtë pretendime të tilla, duke i krahasuar ato me propagandën ruse.
Një anëtar socialdemokrat i Bundestagut gjerman ka shprehur gjithashtu kritika dhe kabineti i koalicionit në Berlin pritet të ashpërsojë retorikën e tij. Lufta e fjalëve mund të përshkallëzohet edhe më tej – veçanërisht nëse zyrtarët serbë vazhdojnë t’i bëjnë homazhe Rusisë ose të bisedojnë publikisht me ambasadorin e saj Aleksandar Botsan-Kharchenko për të sfiduar Perëndimin.
Opozita serbe sigurisht që do të ishte e lumtur të shihte një ton tjetër në Bruksel dhe në kryeqytetet më të rëndësishme të BE-së. Akuzat kundër personaliteteve evropiane për bashkëpunim me Vuçiqin janë disi më pak bindëse sot sesa në të kaluarën e afërt. Në të njëjtën kohë, presioni perëndimor ndaj autoriteteve serbe mund të mos ndihmojë në barazimin e fushës së lojës, gjë që në fakt dëshiron opozita.
Vuçiq mund të lejojë përsëritjen e zgjedhjeve në Beograd dhe të jetë më i drejtë këtë herë, por kjo nuk është garanci për një përparim për SPN-në në kryeqytet. Zgjedhjet kombëtare janë edhe më të pamundura, por edhe nëse ato zhvillohen, SNS mund të triumfojë përsëri. Partia ka 800,000 anëtarë në një vend me më pak se 7 milionë banorë. Është një makinë klienteliste në shkallë të gjerë që ofron akses në punët e sektorit publik dhe burimet e qeverisë.
Vuçiq është gjithashtu në lidhje me mediat kryesore, veçanërisht kanalet televizive Pink dhe Happy. Dhe ai mund të shpjegojë bindshëm se si po punon pa u lodhur për ta bërë Serbinë më të pasur, më të zhvilluar dhe më me ndikim në çështjet rajonale. Në kohën e duhur, ai ndoshta do të përpiqet të sigurojë liderët perëndimorë se nuk ka ndërmend të bëjë një kthesë kundër Rusisë as në politikën e jashtme. Në të kundërt, opozitës serbe i mungon një ofertë narrative ose thelbësore për bazën serbe përtej kërkesës për të hequr qafe Vuçiqin, i cili është i ngarkuar nga korrupsioni i dyshuar dhe lidhjet me krimin e organizuar.
Në vitin 2019, Freedom House përsëri e klasifikoi Serbinë si “pjesërisht të lirë” – domethënë një regjim “hibrid”, në kontrast me një demokraci të pakonsoliduar. Ngjarjet e javëve të fundit konfirmojnë vlerësimin e vëzhguesit.
Lajmi i mirë është se ka ende shumë demokratë në Serbi që e shohin BE-në si aleate. Lajmi i keq, megjithatë, është se ata nuk kanë dorën e sipërme brenda vendit. E vetmja gjë për të cilën ata mund të shpresojnë është kapja e Beogradit – një sukses që opozita anti-Milosheviq e arriti në nëntor 1996.
